Jan Amos Comenius

Thematisch besluit het schilderij van Jan Amos Comenius de lijst van belangrijke figuren in de Tsjechische geschiedenis zoals gepresenteerd in de Slavische Epos.

Terwijl Mucha de andere figuren uitbeeldde op het hoogtepunt van hun creatieve vermogens, schilderde hij Comenius als een eenzame, versleten figuur, zittend in de verte, de dood naderend, uitkijkend over de uitgestrekte oppervlakte van het water. In Mucha’s interpretatie bevindt de laatste bisschop van de Unie van de Broeders zich aan het eind van zijn leven in Naarden, zittend op zijn stoel aan de rand van de zee waar hij dan op een avond sterft. In werkelijkheid stierf hij in Amsterdam en werd in Naarden begraven. De dood van Comenius is een frequent onderwerp van de schilderkunst, maar Mucha schilderde de dood van de geleerde op een originele manier. Hoewel Comenius’ gezicht verborgen is en zijn gebroken lichaam levenloos en vormeloos lijkt, worden we nog steeds tot hem aangetrokken als compositorisch en conceptueel centrum van het schilderij. De contouren van zijn figuur raken de aarde, de zee en de lucht. Alle andere in het schilderij afgebeelde figuren, hoewel zij zich op een afstand van hem bevinden, verwijzen naar hem, hetzij door gebaar, tranen, gebed of hun beweging in het landschap.

Dit schilderij is de enige in de Slavische Epos dat Mucha signeerde. Zijn bewondering voor deze belangrijke Europese filosoof en leraar, die ook in ballingschap een diepe relatie met zijn vaderland onderhield, werd versterkt door het besef van de impact van Comenius’ ideeën op de vrijmetselarij. De Tsjechische Tempel van de vrijmetselaars, opgericht in Praag in 1919, werd naar hem vernoemd en Mucha was een prominent lid. De op het schilderij in het zand van de tuin gestelde, stralende lamp vertegenwoordigt vrijmetselaar-symboliek.